Het is al langer geweten dat nachtwerk een belasting is, waarvan de effecten na een paar jaar zichtbaar worden: meer maagzweren, meer hartproblemen, meer diabetes en kanker dan gemiddeld.
Maar nieuw onderzoek dat verschijnt in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), verwonderde zelfs de betrokken onderzoekers. ‘Het effect is ernstiger en veel sneller dan we dachten.’ De effecten zaten tot in de genen, en ze leken verdacht veel op vroegtijdige veroudering.
Een dozijn onderzoekers van de Universiteit van Surrey, onder leiding van Derk-Jan Dijk, liet een groep van 22 mannen en vrouwen, allemaal twintigers, in drie dagen opschuiven naar een leefritme dat twaalf uur in de tijd verschoven was.
Met andere woorden: hun dag was nacht geworden. In drie dagen heeft je lichaam niet de kans om je biologische klok met twaalf uur te verzetten. De biologische klok van de 22 jonge mensen liep dus uit fase met de werkelijkheid. Wie al eens van hier naar New York (zes uur tijdsverschil) of Los Angeles (negen uur tijdsverschil) is gevlogen, weet wat er gebeurt als je interne klok niet gelijkloopt met de klok waarnaar je leeft: jetlag, een ferme reiskater.
Van zo’n decalage tussen je biologische klok en de werkelijke tijd ben je flink van slag, dat is geen nieuws. Je hongergevoel met de bijbehorende productie van maagsappen schiet in gang als je lichaam vindt dat je moet eten, niet op het moment dat er eten beschikbaar is. En op het moment van de maaltijd is je lichaam dan weer niet op verteren ingesteld. Je urineproductie vertraagt terwijl je op bent, en schakelt naar normaal tempo wanneer je in bed ligt. Je spierkracht, concentratievermogen, lichaamstemperatuur, wondheling, hormonen, allemaal pieken ze op de verkeerde momenten, en zitten ze in een dal wanneer je ze nodig hebt. Al bij al: je bent een pak watten met hoofdpijn.
Maar veel meer dan wat tijdelijk ongemak leek dat niet te zijn. Na een paar dagen heeft je biologische klok zich gelijk gezet met het ritme van licht en donker ter plaatse en is het leed geleden.
Toch bij een reiskater. Maar niet bij ploegenwerk of nachtwerk, want dan is je werktijd verschoven ten opzichte van licht en donker, terwijl je biologische klok zich dagelijks gelijk zet op de zon, en dus continu uit fase blijft met je ritme van werken en slapen. Nachtwerkers leven met een voortdurende jetlag.
Meer dan ongemak
En zo’n jetlag is meer dan wat ongemak, zo stelden de onderzoekers nu vast. Van al je genen zijn er zes procent die in een 24 uursritme op en af golven, aangestuurd door je biologische klok. Zes procent lijkt niet veel, maar het zijn er wel 1.396, zo zagen de vorsers bij hun proefpersonen vóór die aan de test begonnen. Na drie dagen, toen hun biologische klok twaalf uur uit fase zat met hun leefritme, bleken er nog welgeteld 39 van die genen hun ritme vastgehouden te hebben. Al de rest was van slag. En bovendien waren 180 genen die normaal constant aan staan, aan het golven gegaan. De onderzoekers waren zelf verrast hoeveel lichaamsprocessen in de soep draaiden.
Een van de opmerkelijkste vaststellingen is dat nachtwerk wel eens hetzelfde effect zou kunnen hebben als verouderen. Naarmate we ouder worden, wordt het dagelijkse stijgen en dalen van de expressie van onze genen minder uitgesproken. ‘Slapen op het verkeerde moment zorgt er ook voor dat de signaalsterkte van onze genen vermindert, net zoals bij verouderen’ zegt Simon Archer, eerste auteur van het artikel in PNAS.
Archer wijst ook op de gevolgen voor patiënten op intensieve: zij leven in kunstlicht, hun klok kan zich niet gelijkzetten op de zon en raakt van slag, waardoor het ritme van een reeks hormonen en enzymen verschuift en ze hun geneesmiddelen anders verwerken dan mensen die wel op ritme zitten.
Pieter Van Dooren
De Standaard 22 januari 2014
